Wat doet stress met katten en wat is het gevaar voor de gezondheid?
Het wordt regelmatig gezegd: “katten zijn gevoelig voor stress” maar jammer genoeg wordt er vaak maar weinig mee gedaan. Toch zou het goed zijn om hier wat meer aandacht aan te besteden want het effect van stress bij katten wordt vaak ernstig onderschat!
Niet in de laatste plaats omdat wij mensen toch anders in het leven staan dan katten en wellicht teveel menselijke eigenschappen van ze verwachten…?
We hebben allemaal wel eens stress (ervaren) en herkennen dat als druk, druk druk, teveel hooi op je vork, spanning in je hoofd, het overzicht even kwijt zijn… kortom, vrij psychisch allemaal. Maar stress is vooral ook iets lichamelijks, er vindt daadwerkelijk een reactie in je lichaam plaats als er stress is.
Wat is stress?
Het is goed om eerst te weten wat stress dan precies is en wat het doet met je lijf. De definitie van stress in het algemeen luidt (vrij verwoord): een fysiologisch proces in het lichaam van mens en dier t.g.v. externe prikkels om adequaat te kunnen reageren in die situatie.
Een simpel voorbeeld: als je een drukke weg moet oversteken, vindt er in je lichaam een fysiologische reactie plaats zodat je alert wordt op het verkeer en op het juiste moment gaat oversteken. Je hartslag gaat iets omhoog, er gaan wat spieren aanspannen, je bloeddruk wordt wat hoger, er wordt een (stress)hormoon aangemaakt, de adrenaline loopt wat op, je ademhaling gaat iets sneller… best een heel proces wat nodig is om alert te zijn en op de juiste manier te reageren, maar wat ook weer tot rust komt als het gevaar geweken is.
Acute en chronische stress
Er is een verschil tussen acute stress en chronische stress; acute stress is de vorm die ik hierboven beschreven heb dus als het gevaar geweken is, komt het lichaam weer tot rust. En deze vorm van stress is dus helemaal niet erg, het eigenlijk heel goed zelfs want stel dat je geen stress zou hebben als je gaat oversteken… dan loop je zomaar de weg over zonder de gevaren te zien! Levensgevaarlijk!! Dus stress beschermt ons ook tegen gevaren die op ons pad komen en stelt ons in staat om de juiste beslissing te nemen.
Chronische stress is wanneer het lichaam continue in die verhoogde fysiologische reactie blijft hangen terwijl het gevaar ‘ogenschijnlijk’ verdwenen is. Dus als je rustig thuis op de bank zit, er is geen gevaar, je hebt geen honger/dorst en je hoeft niks maar toch is je lijf continue in staat van paraatheid en niet meer in staat om te ontspannen (bijvoorbeeld omdat je zenuwachtig of angstig bent of een andere heftige emotie ervaart), dan is er sprake van chronische stress. En dat is absoluut niet goed! Het tast je welzijn aan en voor een dier betekent dit dat hij niet meer het vermogen heeft om zich aan te passen aan zijn omgeving, met alle gevolgen van dien.
Chronische stress bij een kat
Als je lichaam 24 uur per dag in de hoogste staat van paraatheid is, is er dus ook continue een verhoogde hartslag, een verhoogde bloeddruk, een verhoogd stresshormoon (cortisol), een verhoogde ademhaling etc. etc., en is je lichaam niet meer in staat om te herstellen. Je bent vatbaarder voor ziektes omdat het afweersysteem in je lichaam niet meer optimaal functioneert. Je komt niet meer in een lange en diepe slaap die je zo hard nodig hebt om het lichaam te laten herstellen en weer op te laden voor een nieuwe dag.
Voor een kat zijn de gevolgen van chronische stress heel bedreigend; een verhoogde bloeddruk kan effect hebben op de (haarvaten van de) ogen en in ernstige gevallen zelfs tot blindheid leiden. Er is een verhoogde kans op schildklierproblemen (hyperthyreoïde), nierproblemen, suikerziekte (diabetes) en hartfalen. Uiteraard moet de stress dan wel langdurig zijn, maar vaker dan wij vermoeden, leven katten in een omgeving waar de stress vrij hoog is, zonder dat wij mensen dit in de gaten hebben. Zo’n situatie zie je o.a. vaak in huishoudens waar meer katten samen wonen.
Meer informatie over stress bij katten: https://www.licg.nl/katten/stress-bij-de-kat/
Gevolgen van stress in het kattenpension
Als we beseffen wat een kat allemaal moet verwerken als hij naar een kattenpension gaat, dan is dat best een lijst van stress-factoren:
– de onrust in huis t.g.v. de voorbereiding van de vakantie van de eigenaren; koffers en tassen in de kamer – spanning bij de eigenaren – onvoorspelbaar gedrag van de eigenaren – ander ritme
– in de vervoersmand: deze wordt vaak geassocieerd met de dierenarts, dus de angst gaat opspelen
– uit de eigen veilige en vertrouwde omgeving (territorium) genomen worden
– in de auto; de autorit is voor veel katten stressvol, ze hebben geen controle over hun omgeving en verwachten iets negatiefs (associatie met auto en vervoersmand)
– in een nieuwe omgeving met andere geuren, geluiden en een onvoorspelbare omgeving
– veel soortgenoten binnen de ‘gevarenzone’. Een kat is een solitair dier en iedere andere, onbekende kat is per definitie onbetrouwbaar.
– vaak zijn er geen vluchtmogelijkheden om de soortgenoten te ontwijken en dus blijft de ‘alert-stand’ op volle hoogte actief
Ten gevolge van deze keten van stress-factoren is er een enorme reactie gaande in het lichaam van de kat. Automatisch wordt dan het systeem van spijsvertering op een laag pitje gezet en dat heeft weer tot gevolg dat er geen eetlust is. Wellicht herkenbaar bij jezelf… ‘geen hap door je keel krijgen’… En dat kan ook weer zeer ernstige gevolgen hebben voor een kat, namelijk verlaging van de weerstand met een vergrote kans op leververvetting [1] en niesziekte [2].
[1] Leververvetting
Als een kat langere tijd slecht of niet eet, ontstaat een energie tekort en gaat het lichaam z’n vetreserves loslaten om als brandstof te dienen. Bij andere diersoorten (ook de mens) worden deze vetten verbrand om aan de benodigde energie te komen maar bij katten werkt dat anders. Die zijn (om nog onbekende redenen) niet in staat om de vetten te verbranden maar ze worden in de lever opgeslagen. Ze ‘vervetten’ de lever met als gevolg dat deze niet meer functioneert en de kat zichzelf uiteindelijk zal vergiftigen. Als de lever niet meer goed functioneert, wordt de kat misselijk en zal de eetlust nog meer afnemen. Kortom.. een neerwaarste spiraal die al na een week zeer ernstige gevolgen kan hebben. Vooral dikke katten hebben een verhoogd risico op leververvetting. Een kat die stress heeft, zal niet eten; het zo snel mogelijk wegnemen van de stress is daarom in Het Catshuys één van de belangrijkste doelen zodat de kat binnen 24-48 uur gaat eten. Mocht het onverhoopt niet lukken om de kat aan het eten te krijgen, dan zullen we dit onder dwang moeten toedienen, eventueel onder begeleiding van de dierenarts.
Meer informatie over leververvetting: https://www.mcvoordieren.nl/leververvetting-kat
[2] Niesziekte
Niesziekte, een infectie van de bovenste luchtwegen, is één van de meest voorkomende ziektes bij katten; bij verminderde weerstand zijn katten vatbaar voor de virussen die in 90% van de gevallen de besmettelijke niesziekte veroorzaken, het Herpes virus (FHV, FHV-1) en het Calici virus (FCV). Ca. 80% van alle katten is drager van het herpesvirus wat o.i.v. stress kan gaan opspelen. Denk maar aan een koortslip: deze wordt ook veroorzaakt door een herpesvirus en ben je eenmaal drager van dit virus, dan krijg je steeds weer een koortslip zodra je weerstand wat minder is.
Nu is er in kattenpensions en kattenhotels altijd meer stress dan thuis dus is de kans op uitbraak van niesziekte ook aanzienlijk groter. Als de kat niest, wordt het virus in de kleine vochtbelletjes verspreid door de lucht en zodra het een andere kat bereikt, is deze ook besmet. Ook de oppervlaktes waar deze vochtbelletjes met virus op terecht komen, zijn een besmettingsbron voor andere katten, zo ook op kleding, schoeisel en handen. Dit virus is zo hardnekkig, dat zelfs handen wassen met zeep of met een handdesinfectie niet afdoende is om het virus te doden! Overigens zijn deze virussen niet overdraagbaar van katten op mensen of op andere dieren.
T.g.v. niesziekte gaat de neus verstopt zitten en neemt de geurwaarneming gedeeltelijk of geheel af. Dat is voor een kat, die altijd eerst ruikt aan zijn voedsel, een reden om niet meer te eten en dus nog ontvankelijker te worden voor andere virussen of bacteriën. Goed eten blijft daarom altijd zeer belangrijk, desnoods zullen we in Het Catshuys dwangvoeding toepassen, wat ook weer veel stress teweeg brengt.
Maatregelen tegen niesziekte in het kattenhotel
-Vaccinaties
Een volledige vaccinatie tegen niesziekte is absoluut noodzakelijk voor een goede bescherming van de kat tijdens zijn verblijf in een kattenhotel of kattenpension. Helaas is dit geen 100% garantie dat er géén niesziekte kan uitbreken maar het geeft de kat wel voldoende bescherming om niet ernstig ziek te worden.
-Rust en voorspelbaarheid
In Het Catshuys houden we strikte rust en een zo voorspelbaar mogelijk dagritme! Geen harde of onverwachte geluiden, geen grote groepen mensen tegelijk en alleen brengen en halen op vaste tijden. Zodra een hotelkat binnen komt, zullen we allereerst werken aan het wegnemen van de (acute) stress die er altijd is t.g.v. de reis naar het kattenhotel, de vreemde omgeving met z’n onbekende geurtjes en de onwetendheid bij de kat wat er gaat gebeuren (lees: welke gevaren er zijn). Ieder kat komt in zijn eigen kamer waar de mogelijkheid is om gelijk een verstop-plekje te zoeken. Daarna laten we de kat zo veel mogelijk met rust zodat hij/zij zelf kan ervaren dat er geen gevaren zijn. Bij de ene kat duurt dit minuten, bij de andere kan dat soms een dag of zelfs langer duren. Als een kat gaat eten, is dat voor ons een goede maatstaf om te bepalen dat een kat zich veilig voelt en kan gaan ontspannen.
-Eigen kamer
Katten, oorspronkelijk solitair levende dieren, houden van voorspelbaarheid in hun omgeving en hebben graag de controle over wat er om hen heen gebeurt. In de meeste kattenpensions is de omgeving juist heel onvoorspelbaar omdat er steeds een wisseling is in de bezetting van katten. Dat maakt de controleerbaarheid over de omgeving nihil wat veel stress veroorzaakt bij een kat. Ze kunnen niet vluchten en in veel gevallen kunnen ze zich ook niet verstoppen en voelen ze 24 uur per dag de dreiging van andere katten. Dit geeft chronische stress met alle gevolgen van dien. Daarom hebben we Het Catshuys gekozen voor solitaire huisvesting, dus voor elke kat een eigen kamer zodat de kat zich snel veilig kan voelen, dat werkt stress-verlagend en vergroot de kans dat de kat binnen 24 uur gaat eten.
-Desinfectie en reiniging
Onze eisen m.b.t. de hygiëne zijn hoog: voor de dagelijkse reiniging gebruiken we Umonium Master en voor het intensief reinigen van de harde materialen (zodra een kat weer naar huis is) gebruiken we Virkon S. Beide middelen zijn virus-, bacterie- en schimmeldodend en toch veilig voor mens, dier en milieu.
Een andere methode om virussen te doden is d.m.v. hitte; alle zachte materialen die in de wasmachine passen, worden op 60°C gewassen.
Stress elimineren (in het kattenhotel)
Voor het welzijn van een kat zou chronische stress eigenlijk altijd voorkomen moeten worden, ook in een thuis-situatie. Behalve de hierboven genoemde factoren zijn er nog vele andere oorzaken te benoemen die chronische stress bij een kat kunnen veroorzaken, denk bijvoorbeeld aan chronische pijn of wat te denken van katten die heel angstig zijn en zich altijd proberen te verschuilen onder de bank. Meer kennis over katten in het algemeen leidt tot meer begrip voor zijn (natuurlijke) gedrag en kan een bijdrage leveren aan het verbeteren van de leefomgeving.
In het kattenhotel proberen we de stress zo snel mogelijk te elimineren door ons aan te passen aan de natuurlijke behoeftes van de kat die hem een gevoel van veiligheid geven.
– eigen kamer: een kat deelt z’n leefomgeving niet graag met een onbekende soortgenoot
– verstopplekjes: in een kleine ruimte voelt een kat zich het veiligst (lees meer over het wetenschappelijk onderzoek: Kan een verstopplaats voor stressvermindering zorgen bij katten in een asiel/pension? uitgevoerd door Vinke, Claudia, Godijn en v.d. Leij)
– rust: een kat kan schrikken van onbekende en/of harde geluiden, zachte muziek kan juist heel geruststellend zijn
– voorspelbaarheid: we hanteren een regelmatige dagindeling zodat de kat snel went aan de handelingen en de geluiden die daarbij horen
In een thuissituatie kunnen kleine veranderingen soms tot grote resultaten leiden! Creeer bijvoorbeeld meerdere verstopplekjes, liefst ook wat hoge plekjes bijvoorbeeld op een kast of een plankje aan de muur. Leven er meer katten in huis, dan zou iedere kat over een eigen ‘bron’ moeten beschikken zoals een verstopplekje, slaapplekje, kattenbak, voerbak, drinkbak etc… dan liefst nog één extra! Dus bij 2 katten: 3 kattenbakken, 3 voerbakjes, 3 verstopplekjes etc etc… Als je kat de mogelijkheid heeft om vrij toegang te hebben tot meerdere ruimtes in huis (of zelfs naar buiten), dan zal hij zich helemaal gelukkig voelen!
Kattenmeubels zijn niet altijd de mooiste designstukken al is het aanbod tegenwoordig uitgebreider dan ooit! Wees reëel en verwacht niet van onze kat dat hij onze taal spreekt, onze wensen begrijpt en zich aan onze menselijke leefwijze aanpast. Da’s best lastig voor een kat, simpelweg omdat hij nu eenmaal anders in het leven staat; wij hebben wel het vermogen om de omgeving van de kat aan te passen aan zijn natuurlijke behoeftes. Dit maakt je kat gelukkig en komt het welzijn én de verstandhouding tussen kat en eigenaar ten goede!